Με ιδιαίτερη λαμπρότητα, που θύμιζε τις παλιές αποφοιτήσεις μας, πραγματοποιήθηκε στα εκπαιδευτήρια της ΡΕΣ η αποφοίτηση των μαθητών της Γ΄ Λυκείου σχολικού έτους 2017-2018, την Πέμπτη 28 Ιουνίου 2018. Η Διεύθυνση της Σχολής, είχε προετοιμάσει από αρκετό χρονικό διάστημα την εν λόγω τελετή. Σκηνικό η είσοδος των εκπαιδευτηρίων, όπου είχαν τοποθετηθεί αριστερά και δεξιά πριν τα σκαλιά εισόδου καθίσματα για τους αποφοιτούντες. Οικοδεσπότης ο Δ/ντής ΡΕΣ κ. Γιαννής Νικόλαος και τελετάρχης η φιλόλογος καθηγήτρια κα Χαρά Ζαραβέλλα.
Παρέστησαν, ο Πρόεδρος του ΠΣ της ΡΕΣ κ. Ιωαννίδης Γεώργιος, τα μέλη του ΔΣ κ. Φαφαλιός Κων/νος, κ. Γέμτος Πέτρος, κ. Τσακίρης Παναγιώτης, κ. Χαραλαμπάκης Χριστόφορος και ο Διοικητικός Διευθυντής ΡΕΣ κος Μωραΐτης Σταμάτης. Η ΕΑΡΕΣ εκπροσωπήθηκε από τον Πρόεδρο κ. Μαστοράκη Κων/νο και το μέλος κ. Γκατζέ Λάζαρο. Ιδιαίτερη παρουσία αυτή του πρώην Διευθυντή της ΡΕΣ κ. Μίχα Δημητρίου.
Οι εκλεκτοί καλεσμένοι, οι γονείς και συγγενείς των αποφοίτων, είχαν τοποθετηθεί με μέτωπο προς την είσοδο των εκπαιδευτηρίων, στο πλακόστρωτο που οδηγεί σε αυτά. Η τελετή ξεκίνησε με την πομπή των αποφοίτων, αριστερά και δεξιά της εισόδου των εκπαιδευτηρίων.
Ακολούθησε το απολυτίκιο του Αγίου Νεκταρίου, Ευαγ. Ματθαίου & Αγ. Γεωργίου από την χορωδία υπό την διεύθυνση του καθηγητή μουσικής κ. Ζήσιμου Γεωργίου. Κατόπιν ο Πρόεδρος του Ριζαρείου Ιδρύματος, κ. Γεώργιος Ιωαννίδης, απηύθυνε χαιρετισμό, αναφερόμενος στις αρχές του Ιδρύματος και το όραμα των αδελφών Ριζάρη, και παραινέσεις στους αποφοιτούντες.
Το λόγο στη συνέχεια πήρε ο Διευθυντής της Σχολής, καθηγητής μαθηματικών κ. Νικόλαος Γιαννής και απηύθυνε σε φορτισμένο συγκινησιακά κλίμα τον χαιρετισμό του, αφού πρώτα κρατήθηκε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του πρόσφατα κοιμηθέντος συμβούλου της ΡΕΣ Νικόλαου Χούλη. Ακολούθησε η ομιλία του τ. Πρύτανη ΕΚΠΑ και Συμβούλου ΡΕΣ κ. Πέτρου Γέμτου με θέμα «ο ρόλος της γνώσης και της παράδοσης στους ανθρώπινους πολιτισμούς. Φιλοσοφία-Επιστήμη-Θρησκεία».
Αποχαιρέτησαν οι μαθητές της Γ΄Λυκείου με ομιλία και παράδοση της σημαίας. Ο παλιοί απόφοιτοι της Σχολής, με τον πρόεδρό τους κ. Κων/νο Μαστοράκη, υπενθύμισαν στους αποφοίτους ότι ανήκουν στη μεγάλη οικογένεια της Ριζαρείου, ιδιότητα που ισχύει για πάντα. Αμέσως δόθηκαν τα ενθύμια φοίτησης στους αποφοίτους και η απονομή επαίνων στους παρακάτω διακριθέντες αποφοιτούντες:
Βραβείο «ΕΞΑΙΡΕΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ»
1. Αδαμίδου Μαρία
2. Θεοδώση Σταυρούλα
3. Καμαργιάκης Στράτος
4. Κρεμμύδα Νίκη
5. Λυντέρης Στέργιος
6. Μανούσου Χριστίνα
7. Παπαϊωάνου Προκόπης
8. Πελεκάνου Δέσποινα
9. Σαρλή Βαρβάρα
10. Φραγκισκάτου Αικατερίνη
11. Χουρδάκη Καλλιόπη
Η χορωδία απέδωσε τον Ύμνο των Ριζαρών.
ΟΙ μαθητές παρουσίασαν την πολιτιστική δράση με θέμα: «Σημαντικές γυναίκες της Ορθοδοξίας στις τέχνες και στα γράμματα». Ακολούθησε δεξίωση και στο τέλος θεατρική παράσταση από τον Θεατρικό Όμιλο της ΡΕΣ με το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Ποιος ήταν ο Κύριος» σε διδασκαλία και σκηνοθεσία Φανής Γέμτου. Τους ρόλους ερμήνευσαν οι μαθητές:
Φραγκίσκος Αργυρός – Παππάς, Κατερίνα Μαζαράκη, Δήμητρα Μιαμή, Αγγελική Σχίζα και Άγγελος Τζήκας.
Ακολούθησε δεξίωση στον προαύλιο χώρο με διάφορα εδέσματα και ποτά.
Ομιλία προέδρου ΕΑΡΕΣ κ. Κων/νου Μαστοράκη
Αιδεσιμολογιώτατε πατέρα Σταύρο εκπρόσωπε του Υπουργείου Παιδείας, σεβαστοί πατέρες,Αξιότιμε κ. Πρόεδρε και Μέλη του ΠΣ του Ριζαρείου Ιδρύματος
Κύριε Δ/ντά της ΡΕΣ, αγαπητοί καθηγητές, εκλεκτοί καλεσμένοι, κυρίες κύριοι και αγαπητά μας παιδιά.
Η Ένωση αποφοίτων Ριζαρείου Σχολής, αποτελεί ένα Σωματείο, συλλογικό όργανο, το οποίο εκφράζει το ριζάρειο ήθος, τις αρχές της Μεγάλης του Χριστού Ανατολικής Εκκλησίας (Ορθοδοξία), συνδέει τους μαθητές και κατόπιν απόφοιτους της Ριζαρείου Σχολής με στενούς δεσμούς κοινών οραμάτων και καταβολών από τη νεότητά τους και προβάλλει στην ελληνική κοινωνία το σύνολο των αξιών που επιφορτίζεται από το ρόλο της να διατηρήσει και να επαυξήσει διαχρονικά.
Η ιστορία της ΕΑΡΕΣ έχει την αρχή της στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα (1921) και ως ένωση με την παρούσα μορφή της υφίσταται από το 1938. Λαμπρά ονόματα του νεοελληνικού κράτους κόσμησαν και κοσμούν τις τάξεις της. Πατριάρχες, Αρχιεπίσκοποι, Επίσκοποι, Κληρικοί, Πρωθυπουργός, Ακαδημαϊκοί, Επιστήμονες, σε όλους τους τομείς του επιστητού, επιχειρηματίες και πολιτικά πρόσωπα, εκπαιδευτικοί και άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής ονόματα: Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος, Ξενοφών Ζολώτας, Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Ιωάννης Λούβαρης και πολλοί άλλοι που ο χώρος δεν επαρκεί να καταγραφούν.
Η ΕΑΡΕΣ στη σύγχρονη εποχή της Ριζαρείου Σχολής (1961- σήμερα), υποστηρίζει την Ριζάρειο Σχολή, αναδεικνύει το έργο της, συμμετέχει στις δραστηριότητές της, ακτινοβολεί στην παγκόσμια, κοινότητα με τους όπου γης ριζαρείτες τις υψηλές αξίες της Εκκλησίας, του Ελληνισμού και των πολιτισμικών και ηθικών αξιών που το Ριζάρειο ίδρυμα ευαγώς υπηρετεί.
Αυτή την ζωντανή Ένωση καλούνται οι απόφοιτοι της Ριζαρείου Σχολής να πλουτίσουν με την συμμετοχή και την παρουσία τους. Όλα τα μέλη της ΕΑΡΕΣ με την αποφοίτησή τους απογαλακτίστηκαν από την Ριζάρειο Σχολή, αλλά με την ΕΑΡΕΣ παραμένουν ως ακαδημαϊκοί πολίτες στο «σπίτι» τους. Ο νόστος θα έρθει στη ζωή τους, όπως όλοι ζητάμε τις ρίζες μας, αλλά για να είναι γλυκύς και διαρκής καλύτερα να ξεκινήσει το ταξίδι της ζωής των αποφοίτων με την περιβολή της αγάπης των παλαιότερων αποφοίτων της Ριζαρείου Σχολής. Άλλωστε, το ξέρουμε οι παλαιότεροι καλά: μια φορά ριζαρείτης, παντού και πάντοτε ριζαρείτης. Και αυτό δεν έχει τέλος…
Αισθάνομαι χαρά που και εφέτος ευρίσκομαι στην ευχάριστη θέση, να απευθύνω εγκάρδιον αδελφικό χαιρετισμό και να σας καλοσωρίσω όλους σας και όλες, που περατώσατε σήμερα τις σπουδές σας στη κοινή όλων μας τροφό την γεραράν Ριζάρειον Σχολή και προσέρχεσθε στις τάξεις των αποφοίτων της. Μπαίνετε από σήμερα στο στίβο της ζωής με θάρρος. Οι πνευματικές και ηθικές δυνάμεις που σας όπλισε η Σχολή μας, είναι ακαταμάχητες και θα σας βοηθήσουν να επιτύχετε στον αγώνα της. Το πνεύμα της αγάπης και της ενότητας, του χριστιανικού ανθρωπισμού, που σας ενστάλλαξε η Ριζάρειος Σχολή στας ψυχάς σας, το Ριζάρειον Πνεύμα, ας είναι οδηγός, ο σύμμαχος και η δύναμη που θα σας κατευθύνει, θα σας παραστέκετε και θα σας ενισχύει.
Αγαπητά μας παιδιά , η γνωριμία μας ξεκίνησε πριν τρία χρόνια όταν μαζί με τους γονείς σας ήλθατε να γνωρίσετε αυτόν τον ευλογημένο χώρο, και εμείς οι παλαιότεροι απόφοιτοι καμαρώναμε για την ζωντάνια που θα δίνατε στο σχολείο μας. Σήμερα καμαρώνουμε ξανά με τα όσα έχετε κατορθώσει με τους καθηγητές σας και θα θέλαμε οι εγκάρδιες ευχές μας να σας συνοδεύουν σε ότι θα επιλέξετε για την μελλοντική σας πορεία, τόσο την ακαδημαϊκή, όσο και την προσωπική, σε μια εποχή που η πατρίδα μας διέρχεται στενωπούς και δύσκολους καιρούς. Πεποίθησή μας είναι ότι θα τα καταφέρετε με την βοήθεια του Θεού και του Αγίου Δ/ντού μας Αγίου Νεκταρίου.
Ομιλία Προέδρου ΠΣ Ριζαρείου Ιδρύματος κ. Γιώργου Ιωαννίδη
Σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί Σύμβουλοι, κυρίες και κύριοι, αγαπητά μας παιδιά που σήμερα αποφοιτάτε. Εκ μέρους του Πολυμελούς Συμβουλίου του Ιδρύματος σας καλωσορίζω στην αποψινή τελετή αποφοίτησης.
Πριν από κάποια χρόνια αποφασίσαμε να πάμε κόντρα στη γενική κατάπτωση και απαξίωση και να δώσουμε κάποια μηνύματα ποιότητας. Κρατήσαμε τις αρχές και τις αξίες που οι ευεργέτες θέλησαν να δώσουν, κρατήσαμε το χριστιανικό ήθος που ποτέ δεν έλειψε αλλά ρίξαμε και μία ματιά στη σύγχρονη κοινωνία και τις ανάγκες της. Τα αποτελέσματα μας κάνουν να αισθανόμαστε δικαιωμένοι και θέλουμε να ευχαριστήσουμε γι’ αυτό τους γονείς, τους καθηγητές αλλά ιδιαίτερα εσάς τους μαθητές. Και σας ευχαριστούμε προκαταβολικά για την από εδώ και πέρα παρουσία σας στην κοινωνία η οποία θα είναι η καλύτερη διαφήμιση για το Σχολείο και τις ευγενείς παραδόσεις του.
Συνηθίζουμε σε αυτές τις περιστάσεις να σας μιλάμε για το μέλλον σας, τις φιλοδοξίες σας και να σας δίνουμε και κάποιες συμβουλές. Αυτό γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο. Ο κόσμος αλλάζει τόσο γρήγορα και τόσο απροειδοποίητα που μαζί του αλλάζουν οι στόχοι και τα όνειρα με τα οποία μπορεί να ξεκινήσει ένα παιδί 18 χρονών. Τα τελευταία χρόνια, είδαμε γνωστούς μας, είδαμε ακό μα και τους εαυτούς μας να γνωρίζουν τη γεύση της απογοήτευσης σε αυτό που με μεγάλη προσπάθεια κυνήγησαν, χωρίς καν να καταλάβουν πως βρέθηκαν εκεί. Και δυστυχώς το μόνο που δεν μας μαθαίνει κανείς σήμερα είναι η διαχείριση της αποτυχίας που στις μέρες μας είναι περισσότερο ο κανόνας παρά η εξαίρεση.
Επομένως το μόνο που θα μπορούσα να κάνω είναι να σας πω μερικά πράγματα που θα ευχόμουν να είχα ακούσει όταν ήμουν στη θέση που είστε εσείς σήμερα και τα οποία ισχύουν και θα ισχύουν για πάντα, όσο κι αν αλλάζει ο κόσμος.
Μη διαλέξετε τι θα κάνετε με κριτήριο τα χρήματα και μη διαλέξετε τι θα κάνετε με κριτήριο την ασφάλεια γιατί ούτε το ένα ούτε το άλλο είναι εξασφαλισμένα. Διαλέξτε σκεπτόμενοι δύο πράγματα: πόσο χρήσιμος θα είμαι και πόσο ευτυχισμένος μπορώ να γίνω. Ψάξτε βαθιά μέσα σας και ίσως να παραξενευτείτε με αυτό που θα ανακαλύψετε. Μη φοβηθείτε όμως να το ακολουθήσετε. Αν το αγαπήσετε θα σας αγαπήσει κι αυτό.
Να είστε έτοιμοι για συνεχείς αλλαγές και ψάξτε για πρωτότυπες ιδέες. Πιο πολύ από ποτέ, η σημερινή κοινωνία επιβραβεύει την καινοτομία και την πρωτοτυπία. Δεν ανταμείβει την προβλεψιμότητα και τη στασιμότητα. Και την καινοτομία δεν θα τη βρείτε στα αποτελέσματα μίας αναζήτησης στο Google αλλά θα είναι αποτέλεσμα συνάντησης και σύνθεσης ιδεών από διαφορετικές επιστήμες και από διαφορετικούς χώρους.
Κανείς δεν ξέρει σήμερα από πού θα έρθει η επόμενη μεγάλη ιδέα. Γιατί να μην έρθει από εσάς;
Σας ευχαριστώ και σας εύχομαι κάθε ευτυχία.
Ομιλία Διευθυντού ΡΕΣ κου Γιαννή Νικολάου
Σεβασμιώτατε, σεβάσμιοι πατέρες, Κύριε Πρόεδρε και σεβαστά μέλη του ΠΣ
Αγαπητοί γονείς, αγαπητοί τελειόφοιτοι.
Πριν από 3 έτη διαβήκατε τούτη εδώ την είσοδο πλημμυρισμένοι με ποικίλα συναισθήματα, αγωνία για το νέο ξεκίνημα, αμφιβολία για την επιλογή, προσμονή για την εμπειρία, επιθυμία, φόβο αλλά και ένα αίσθημα αισιοδοξίας για τον δρόμο που ανοιγόταν μπροστά σας. Η Ριζάρειος Σχολή υπήρξε το σπίτι σας για το χρονικό διάστημα που ακολούθησε και θα ήθελα να έχετε αισθανθεί ότι οι δάσκαλοί σας αλλά και οι συμμαθητές σας αποτέλεσαν προέκταση της φυσικής σας οικογένειας.
Τα χρόνια που περάσαμε μαζί ήταν δύσκολα αλλά και δημιουργικά. Δεν θα γινόταν εξάλλου να ήταν διαφορετικά τα πράγματα αφού η πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου, είναι μια απαιτητική διαδικασία που συνεπάγεται κόπο. Σε αυτή την προσπάθεια ανταποκριθήκατε επάξια όλοι ανεξαιρέτως. Και αυτό δεν το αναφέρω για να σας κολακεύσω αλλά γιατί τόσο εγώ προσωπικά όσο και οι δάσκαλοί σας έχουμε μόνο θετικές σκέψεις για εσάς. Θέσατε στόχους και παλέψατε για αυτούς, αγωνιστήκατε να ανταποκριθείτε στις απαιτήσεις της εκπαίδευσης που προσφέρεται στο σχολείο μας και βγήκατε νικητές. Γνωρίζουμε ότι αυτά τα λόγια δεν σας αρκούν την συγκεκριμένη χρονική στιγμή αφού στο μυαλό σας κυριαρχεί η προσμονή των αποτελεσμάτων για την εισαγωγή στις Ανώτατες Σχολές, αλλά και η αγωνία για το επόμενο στάδιο της ζωή σας που ξεκινά σύντομα για εσάς.
Αγαπημένα μου παιδιά, μην σας πτοεί τίποτε. Σε αυτό εδώ το Σχολείο μάθατε να εργάζεστε, οι υψηλές απαιτήσεις των δασκάλων σας, έστω και αν πρόσκαιρα σας στεναχώρησαν ή και ίσως σας θύμωσαν, αποτέλεσαν για εσάς οδοδείκτη για την πορεία σας στο μονοπάτι της γνώσης. Σήμερα μας αφήνετε για την ενήλικη πορεία σας στη ζωή έχοντας αποκτήσει την ικανότητα να θέτετε στόχους και να εργάζεστε ολόψυχα για αυτούς, χαρίσματα που θα δείτε ότι είναι ανεκτίμητα για τα χρόνια που έρχονται.
Όμως σε αυτό το υπέροχο φυσικό και παιδαγωγικό περιβάλλον δεν καλλιεργήσατε μόνο το αγαθό της εργατικότητας και της φιλομάθειας. Εδώ μυηθήκατε και σε ένα άλλο χάρισμα του ανθρώπινου νου και της ψυχής… την πνευματικότητα.
Η Ριζάρειος Σχολή από της συστάσεώς της έχει βασικό της αντικείμενο την μελέτη των Ιερών Κειμένων την ενεργή συμμετοχή των μαθητών στην Λειτουργική Ζωή και την καλλιέργεια εκείνων των χαρακτηριστικών που προσφέρουν στον άνθρωπο μια ζωή κοντά στον Ιησού. Σε αυτήν την προσπάθεια έχουμε αρωγό την χάρη του Κυρίου που πλημμυρίζει τον χώρο και την ευλογία του Αγίου Νεκταρίου, προστάτη και Διευθυντού της Σχολής μας.
Με αυτά τα εφόδια αλλά και την καθοδήγηση των καθηγητών σας που υπηρετούν ολόψυχα αυτόν τον σκοπό παίρνετε μαζί σας ένα κόσμημα ψυχής που θα ζεσταίνει από εδώ και πέρα τις καρδιές σας και θα σας ενώνει στο εξής σε μια κοινωνία με όλους τους αποφοίτους της Ριζαρείου Σχολής με αδελφικούς δεσμούς. Αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο δώρο που σας προσφέρει το Σχολείο σας, κρατήστε το στην καρδιά σας και μην το χάσετε ποτέ.
Διάλεξη στην τελετή αποφοίτησης της ΡΕΣ του κ. Πέτρου Γέμτου
"Ο ρόλος της γνώσης και της παράδοσης στους ανθρώπινους πολιτισμούς"
Αγαπητοί απόφοιτοι, κυρίες και κύριοι,
Θέλω να σας βεβαιώσω ότι όλοι στο Ιδρυμά μας πιστεύουμε στα μεγάλα οράματα των Ριζάρηδων για μια δίκαιη και μορφωμένη ελληνική κοινωνία και προσπαθούμε μέσα στη γενική σκοτεινιά της σύγχρονης ζωής μας να φέρουμε φώς, να δημιουργήσουμε αλληλεγγύη και αισιοδοξία.
Το έργο των Αδελφών Ριζάρη είναι μοναδικό στο χώρο της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. Βαθύτερο αίτημά τους ήταν η εκπαίδευση νέων που είναι εις στάσιν,αν τελικά το επιλέξουν, να γίνουν κληρικοί με επιστήμη και γνώση, ώστε να ασκούν σωστά τα καθήκοντά τους σε όλο το χώρο της ορθοδοξίας ( με εξαιρετικά πρότυπα ,όπως τον Ξενοφώντα Ζολώτα, τον Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, τον Νικόλαο Λούβαρη,τον Βασίλειο Βέλλα,τον Ανδρέα Φυτράκη κ.α.).Το μεγάλο αυτό όνειρο των Ριζάρηδων επιχειρούσαμε πάντοτε να πραγματώσουμε σε τρία επίπεδα, με ένα γενικό εκκλησιαστικό λύκειο που δίνει τη γενική παιδεία που χρειάζονται οι πολίτες της ελεύθερης δημοκρατικής κοινωνίας με πρόσθετη γνώση θρησκευτικών μαθημάτων, με μια μεταλυκειακή σχολή βαθύτερης γνώσης και επιμόρφωσης μελών της ορθόδοξης κοινότητας ,όπως ήταν το ΙΕΚ Θρησκευτικών και Πολιτισμικών Σπουδών που ελπίζουμε ότι κάποτε θα επαναλειτουργήσει και ένα τριτοβάθμιο Κολέγιο Πολιτισμού με θεολογικές σπουδές και σπουδές φιλοσοφίας και όλων των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών.
Με ιδιαίτερη χαρά διαπιστώνουμε ότι το Λύκειό μας τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά την εισαγωγή κοριτσιών, έχει μια εκπληκτική άνοδο που το κάνει περιζήτητο σε υψηλής ποιότητας νέους και νέες.Το προσφερόμενο έργο από τους εξαιρετικούς καθηγητές του σχολείου μας κινείται στα πλαίσια των οραμάτων των Ριζάρηδων που ήθελαν η μόρφωση των νέων γενιών της ορθοδοξίας να γίνεται όχι με δογματισμούς και προκαταλήψεις αλλά με κριτική σκέψη και σεβασμό στη γνώμη των άλλων.
Θέλω να επισημάνω ότι από κακές ιστορικές εμπειρίες ξέρουμε σήμερα ότι μόνο η γόνιμη σύνδεση της παράδοσης με τη νέα γνώση διασφαλίζει αποτελεσματική πορεία για μια ειρηνική και ευημερούσα ανθρωπότητα. Οσοι επιχείρησαν στο παρελθόν να αλλάξουν τον κόσμο από την αρχή (παράδειγμα η Γαλλική επανάσταση) έφεραν βία και καταστροφή. Αλλά το ίδιο έκαναν και όσοι προσκολλημένοι σε ένα άγονο και αρνητικό κόσμο εξαφάνισαν τα μεγάλα επιτεύγματα της σύγχρονης γνώσης. Οραμα των Ριζάρηδων και πίστη δική μας είναι να συνδέσουμε τα θετικά στοιχεία της ορθόδοξης παράδοσης με τη φιλοσοφία, την επιστήμη και την τέχνη, αναβαθμίζοντας και δίνοντας βαθύτερο νόημα στα μεγάλα ηθικά ιδανικά του χριστιανισμού. Προς την κατεύθυνση αυτή κινούνται το περιεχόμενο των μαθημάτων του Λυκείου αλλά και η σειρά των διαλέξεων που οργανώνουμε για τους μαθητές και τις μαθήτριες με εξαίρετους επιστήμονες όλου του επιστημονικού χώρου.
Εύχομαι σε όλους μας καλή επιτυχία στο μεγάλο αυτό έργο.
Θα ήθελα στη συνέχεια να σας μεταδώσω κάποιες σκέψεις για το ρόλο της γνώσης και της παράδοσης με τις μορφές της φιλοσοφίας ,της επιστήμης και της θρησκείας στους ανθρώπινους πολιτισμούς.
Ο Σεβ. Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικόλαος, φυσικός επιστήμονας και θεολόγος μαζί, σε παλαιότερη ομιλία του έφερε στην ελληνική επικαιρότητα τη μεγάλη συζήτηση για τη σχέση θρησκευτικής πίστης και επιστημονικής γνώσης που από καιρό απασχολεί, σε μια προσπάθεια αναζήτησης της ανθρώπινης ταυτότητας, τα φωτισμένα μυαλά όλου του πολιτισμένου κόσμου.Στην ομιλία του γίνεται αναφορά στις προσπάθειες χιλιάδων επιστημόνων να ανακαλύψουν με χρήση του ορθού λόγου προέλευση και λειτουργία του φυσικού κόσμου,αλλά και στην αίσθηση του θείου που δημιουργεί σε κάθε ερευνητή η απεραντοσύνη του χώρου και του χρόνου .Παρόμοια αίσθηση του μεγάλου και ακατανόητου δημιουργούν και οι επιστήμες του ανθρώπου (βιολογία, ψυχολογία, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες), όταν διαπιστώνουν την αντίθεση ανάμεσα σε ένα αιτιοκρατικό ή στοχαστικά διαρθρωμένο κόσμο και στον homo sapiens που αποκτά ύστερα από μακρόχρονες εξελικτικές διαδικασίες σημαντικούς βαθμούς βουλητικής ελευθερίας. Τον ίδιο θαυμασμό,την ίδια πνευματική απορία προκαλεί και η ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί ηθικές και αισθητικές αξίες που ξεπερνούν κατά πολύ τις ανάγκες της βιολογικής του επιβίωσης.
Θα επιχειρήσω στη συνέχεια να δείξω με συντομία ( για μια ευρύτερη και βαθύτερη ανάλυση βλ.τη μελέτη μου Φιλοσοφία,επιστήμες, θρησκεία, o ρόλος της γνώσης και της παράδοσης στους ανθρώπινους πολιτισμούς, Ελλην.Φιλοσ.Επιθ.28(2001),3-24) διαφορές και ομοιότητες που έχουν φιλοσοφία,επιστήμη και θρησκεία ως πνευματικές προσεγγίσεις εξήγησης, κατανόησης και διαμόρφωσης του κόσμου που ζούμε.Σε ένα πρώτο μέρος αναλύονται εμφάνιση, εξέλιξη και μεθοδολογία της φιλοσοφίας και των επιστημών ως μέσων ορθολογικής σύλληψης της φύσης και της πνευματικής και κοινωνικής μας ζωής.Σε ένα δεύτερο μέρος παρουσιάζονται τα ειδικά χαρακτηριστικά του θρησκευτικού φαινομένου,όπως κυρίως εκφράζονται στο δογματικό,το τελετουργικό και το ηθικό του μέρος.Στο τρίτο μέρος γίνεται μια κριτική επισκόπηση της σύγχρονης συζήτησης για τη σχέση επιστήμης και θρησκείας και της προσπάθειας αναπροσαρμογής του ρόλου του θρησκευτικού μεταφυσικού δόγματος υπέρ μιας ουσιαστικότερης, πανανθρώπινα προσανατολισμένης, χριστιανικά θεμελιωμένης, δεοντολογίας.
Α. Φιλοσοφία και επιστήμη στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Φιλοσοφία και επιστήμη είναι ουσιαστικά στοιχεία της ταυτότητας του Ευρωπαϊκού μας πολιτισμού, του πολιτισμού που γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα και συνεχίζεται ως σήμερα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Στον εξωευρωπαικό πνευματικό χώρο ορθότερα θα έπρεπε να γίνεται λόγος για ανατολική σκέψη, αφού αυτόνομη θεωρητική προσέγγιση του κόσμου εμφανίζεται εκεί μόλις στα μέσα της πρώτης χιλιετίας μ.Χ. (κυρίως στην Ινδία με γνωσιολογία, κοσμολογία, λογική και μαθηματικά, και με συνέχιση στο μεσαιωνικό ισλαμικό κόσμο).
Η πρώτη θεωρητική σύλληψη του κόσμου με το πέρασμα από το μύθο στο λόγο σηματοδοτεί τη γέννηση της φιλοσοφίας στην ιστορία του Ευρωπαικού μας πολιτισμού. Σκοπό της έχει την επιστήμη ως ακριβή και αντικειμενική, σε αντίθεση προς την υποκειμενική γνώμη( δόξα), σύλληψη και γνώση της πραγματικότητας. Γενική ήταν η αντίληψη ότι επιστήμη κάνουν οι φιλόσοφοι : παρόλο ότι αναγνωρίζονται και ειδικές επιστήμες, όπως η Γεωμετρία και η Αστρονομία, αλλά και άλλες μορφές γνώσης, όπως ποίηση, ρητορική, τοπική (βλ. Αριστοτέλη), φιλοσοφία και επιστήμη ήταν στην αρχαιοελληνική σκέψη άρρηκτα συνδεμένες μεταξύ τους ως βάση και θεμέλιο μιας καθολικής ορθολογικής σύλληψης του κόσμου.
Κύριο ερώτημα της ελληνικής φιλοσοφίας ήταν η φύση και οι δυνατότητες της ανθρώπινης γνώσης. Θεμελιωτές ήταν οι Ιωνες φιλόσοφοι. Ανήκαν σε μια νέα τάξη εμπόρων-ταξιδιωτών και πρώτοι επιχείρησαν να εξηγήσουν τον κόσμο σε ορθολογική βάση(Κοσμολογία), αλλά και να εξερευνήσουν άλλες χώρες και κοινωνικοπολιτικά συστήματα(Ιστορία). Η διεύρυνση της κοσμικής εμπειρίας έκανε δυνατή τη συστηματική διάσπαση υποκειμένου και κόσμου και τη διαφοροποίηση της πραγματικότητας σε φύση και κοινωνία. Η πρώτη διαμορφώθηκε σε ένα αυτοτελές γνωστικό αντικείμενο που ήταν έξω από τον ανθρώπινο έλεγχο,αντίθετα προς την κοινωνία που μπορούσε να διαπλαστεί και οργανωθεί με ανθρώπινες πράξεις,αν επιλεγούν σωστά οι σκοποί που έπρεπε να επιδιωχθούν( διαφορετική ήταν η θεμελίωση των νεότερων κοινωνικών επιστημών, πρβλ. το οικονομικό έργο του Α.Smith τον 18ο αιώνα με το ερώτημα πώς λειτουργεί ο συντονιστικός μηχανισμός του συστήματος της αγοραίας οικονομίας).
Στον Πλάτωνα κεντρική θέση έχουν ιδέες ως αναλλοίωτες πνευματικές οντότητες που με διαλεκτική θεώρηση προσφέρουν καθολική και αμετακίνητη γνώση. Ενώ ο εμπειρικός κόσμος μεταβάλλεται ,οι νοητές μορφές είναι αμετάβλητες και διασφαλίζουν αιώνιες αλήθειες. Τελειότερη έκφραση της πίστης στη δυνατότητα οριστικής και αμετακίνητης γνώσης ήταν η Γεωμετρία,το σημαντικότερο επιστημονικό επίτευγμα του αρχαίου Ελληνισμού.
Ο μεγάλος μαθητής του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, συνέχισε το έργο του δασκάλου του στην αναζήτηση τέλειας και αμετακίνητης γνώσης, κατασκευάζοντας για πρώτη φορά ένα σύστημα τυπικής Λογικής ως της διδασκαλίας έγκυρης συναγωγής προτάσεων από άλλες προτάσεις. Με τη μεταφορά των ιδεών μέσα στα πράγματα(υλομορφισμός) διαμορφώθηκε μια τελεολογική εικόνα του κόσμου που επηρέασε ουσιαστικά την πορεία του Ευρωπαϊκού πνεύματος ως τους νεότερους χρόνους.
Στις παραδόσεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη η Ελληνιστική φιλοσοφία(κυρίως με τις σχολές των επικούρειων και των στωικών ) συνέχισε την αναζήτηση του απόλυτου σε αυστηρά θεωρητικά θεμέλια . Η σκέψη του Αριστοτέλη κυριάρχησε στο μεσαίωνα, ιδιαίτερα μετά τη μετάφραση του κύριου έργου του από αραβικές πηγές(13ος αιώνας),όταν ως μόνη θεμιτή φιλοσοφική ενασχόληση θεωρούνταν ο έγκυρος σχολιασμός του(κύριος εκπρόσωπός ο Θωμάς Ακινάτης που θεωρούσε λόγο και πίστη συμβατά μεταξύ τους μεγέθη).
Η Αναγένηση,παρόλο που αποτέλεσε στροφή προς την αρχαιότητα, οδήγησε σε κλονισμό της αρχαίας κοσμοοεικόνας. Επανέφερε ωστόσο το αρχαίο πάθος για βέβαιη και αμετακίνητη γνώση, όπως φαίνεται στις πρώτες προσπάθειες δημιουργίας αυτόνομης φυσικής και αστρονομίας. Γαλιλαίος και Κοπέρνικος προσεγγίζουν ρεαλιστικά τον κόσμο και επιδιώκουν βέβαιη γνώση στα πρότυπα της απόδειξης των μαθηματικών που τώρα κυριαρχούν σε όλο τον επιστημονικό χώρο.
Στους νεότερους χρόνους οι επιστήμες κυριαρχούν σε όλο το χώρο της γνώσης ως πληροφοριακής προσέγγισης του κόσμου που στηρίζεται στο Νευτώνειο νομολογικό υπόδειγμα. Στα πρότυπα των φυσικών επιστημών(Φυσική 17ος αιώνας,Χημεία 18ος αιώνας,Βιολογία 19ος αιώνας) οι κοινωνικές επιστήμες με πρώτη την Οικονομική(18ος αιώνας) χρησιμοποιούν υποθετικά-νομολογικά μοντέλα για την εξήγηση των διαπροσωπικών ανθρώπινων σχέσεων που δίνουν και τις βάσεις για τεχνολογικές παρεμβάσεις(διάφορες μορφές πολιτικών : οικονομική,κοινωνική κ.α.). Ηθικές προσεγγίσεις ανθρωπίνων πράξεων έμειναν αρχικά εκτός του επιστημονικού χώρου, αφού δεν υπάκουαν σε κριτήρια αλήθειας. Μετά τη λύση του σημαντικού προβλήματος των αξιολογήσεων γίνεται δυνατή η συστηματική διαμόρφωση θεωρητικά θεμελιωμένων ( σε άλλα όμως κριτήρια,όπως δικαιοσύνη,ελευθερία, ευημερία) κανονιστικών ή δεοντολογικών επιστημών(με σημαντικότερες τη Νομική και την Ηθική). Οι ανθρωπιστικές ή πνευματικές επιστήμες (Ιστορία και Φιλολογίες) που πριν κάλυπταν όλο το χώρο των επιστημών του ανθρώπου περιορίζονται μετά τη δημιουργία εμπειρικών κοινωνικών επιστημών στο χώρο κατανόησης και ερμηνείας των ανθρώπινων έργων, πράξεων και θεσμών (για πολλούς εξακολουθούν να ανήκουν στον κορμό της φιλοσοφίας).
Σε σύγχρονη θεώρηση η κλασική αντίληψη της επιστήμης ως βέβαιης γνώσης δίνει τη θέση της σε μια υποθετική επιστημονική δραστηριότητα που δεν προσφέρει ευκρινείς και αμετακίνητες αλήθειες αλλά εμπειρικά ελεγχόμενες υποθέσεις στο πλαίσιο συνεχώς αναθεωρούμενων θεμελίων. Η επιστήμη γίνεται έτσι μια ορθολογική δραστηριότητα που πορεύεται σε αβέβαια θεμέλια, αυξάνοντας τις γνώσεις μας και απομακρύνοντας πλανημένες ιδέες για τον κόσμο που ζούμε.
Σε αναλυτική θεώρηση η φιλοσοφία διατηρεί και σήμερα ένα σημαντικό και κρίσιμο ρόλο: ερευνά τα θεμέλια και τις μεθόδους των επιστημών συμβάλλοντας στην ορθολογικότερη διαμόρφωσή τους και προσφέρει μια δημιουργική κριτική σύνθεση των πορισμάτων τους που διασφαλίζει την ενότητα του λόγου και μια ορθολογική κοσμοεικόνα για τον πολίτη της ελεύθερης δημοκρατικής κοινωνίας.H αναλυτική ωστόσο παραίτηση της φιλοσοφίας από πρωτογενή γνώση δεν γίνεται δεκτή από φιλοσοφικές σχολές του μεσευρωπαϊκού χώρου (με σημαντικότερες ερμηνευτική, διαλεκτική,υπαρξισμός, φαινομενολογία, πραγματισμός, κατασκευασιοκατία, στρουκτουραλισμός, μεταμοντερνισμός ) που θεωρώντας την επιστημονική γνώση επιφανειακή και τεχνολογική αναζητούν βαθύτερη πνευματική σύλληψη της πραγματικότητας.
Β. Θρησκείες στους ανθρώπινους πολιτισμούς
Κοινές αρχές,αξίες,κανόνες και πρότυπα ζωής χαρακτηρίζουν τον πολιτισμό κάθε κοινωνικής ομάδας που λειτουργεί με ένα δίκτυο διαδράσεων και επικοινωνιακών ανταλλαγών μεταξύ των μελών της. Κάθε κοινωνική ομάδα έχει τον δικό της πολιτισμικό χώρο. Μεγαλύτερες ανθρώπινες κοινότητες με κοινή καταγωγή και ιστορική πορεία δημιουργούν ευρύτερους πολιτισμικούς κύκλους που αποκτούν και διατηρούν εσωτερική ενότητα με ουσιαστικές διαφοροποιήσεις ταυτότητας από τις γειτονικές κοινωνικές ομάδες.
Θρησκεία είναι ένα βασικό στοιχείο ανθρώπινων πολιτισμών, όπως δείχνει η μέχρι τώρα πορεία τους. Ο ακριβής ορισμός του θρησκευτικού φαινομένου είναι δύσκολος,αφού ιστορικά καλύπτει ένα μεγάλο εύρος ετερόκλητων πνευματικών και πρακτικών τύπων συμπεριφοράς(π.χ.τη μαγεία που για πολλούς δεν είναι θρησκεία).Αλλά και οι επιστήμες που ασχολούνται με τις θρησκείες έχουν διαφοροποιημένες μεθοδολογικές βάσεις,από τη θεολογία που λειτουργεί απολογητικά αλλά και αναστοχαστικά στο εσωτερικό των θρησκειών ως τη θρησκειολογία (Study of Religions ή Religionswissenschaft στην αγγλοσαξονική και γερμανική πανεπιστημιακή παράδοση του 19ου αιώνα με εισηγητή τον Friedrich Max Müller) που χρησιμοποιεί εμπειρική –εξηγητική μεθοδολογία.
Κάθε κοινωνικά διαμορφωμένη θρησκεία καλύπτει δύο μεγάλες περιοχές πνευματικότητας και λατρευτικής πράξης. Στην πρώτη ανήκουν η πίστη σε υπερφυσικά στοιχεία που κυβερνούν τον κόσμο και αποκαλύπτονται μέσα από ιερά κείμενα ή από τη διδασκαλία επιβλητικών ηγετών.Η σχέση πνευμάτων και πιστών είναι λυτρωτική υποταγή ως ταύτιση με το θείο.Η δεύτερη περιοχή καλύπτει λατρευτικές τελετές αλλά κυρίως ηθικούς κανόνες που καθοδηγούν ανθρώπινες πράξεις με ένα σύστημα εσωτερικών και εξωτερικών κυρώσεων.Οι κανόνες αυτοί έχουν τις ρίζες τους σε θεικές επιταγές και κινούνται σε χώρους που καλύπτουν αξίες και ανθρώπινα δικαιώματα. Επιστημονική προσέγγιση στο θρησκευτικό φαινόμενο είναι εμπειρική- εξηγητική ως προς τα αίτια ,τις προυποθέσεις και τις συνέπειες της εμφάνισης του αλλά και τον τρόπο της πραγματικής συμπεριφοράς των μελών της θρησκευτικής ομάδας.Γίνεται ωστόσο αξιολογική -ρυθμιστική ως οδηγός ένταξης των παραδοσιακών ηθικών αρχών και κανόνων στα σύγχρονα πρότυπα ζωής και τους θεσμούς των ελεύθερων δημοκρατικών κοινωνιών( βασικό αίτημα όλης της ανθρωπότητας).
Γ. Ο διάλογος επιστήμης και θρησκείας
Η βαθύτερη γνώση του κόσμου στη χωροχρονική του διάσταση που σήμερα διαθέτουμε δημιουργεί δέος και οδηγεί στην αίσθηση του θείου που έτσι αποκτά έλλογη στήριξη, αφήνοντας μεγάλο έδαφος στην καλλιέργεια της αγάπης και του σεβασμού στο συνάνθρωπο. Στον ευρύτερο Χριστιανισμό μεγάλες επιστημονικές προσωπικότητες , όπως ο Albert Einstein,ο Max Plank, ο Werner Heisenberg, ο Albert Schweitzer, φαίνεται να εμπνέονται από τέτοιες αρχές που αποπροσωποποιώντας το θείο προσδίδουν ενδογενή λογική στη λειτουργία του σύμπαντος. Εντυπωσιακή ήταν η θέση του Schweitzer ότι νοιώθει το θείο ως δέος μπροστά στο φαινόμενο της ζωής που καταλύοντας μηδενιστικές τάσεις, που έζησε και ο ίδιος, δημιουργεί σε διαθρησκευτικό επίπεδο και τα θεμέλια μιας παγκόσμιας ηθικής.
Η καθολική σήμερα αναγνώριση του κύρους της επιστήμης βοηθάει όχι μόνο στη γόνιμη ενδοχριστιανική επικοινωνία αλλά και στο διάλογο μεταξύ των παγκόσμιων θρησκειών.Σημαντικές προσωπικότητες στο χώρο του Ινδουισμού υπό την επίδραση των μεγάλων γνωστικών και ηθικών επιτευγμάτων του Ευρωπαικού πολιτισμού οδήγησαν σε ένα παραγωγικό χριστιανοινδουιστικό διάλογο με ουσιαστική αναμόρφωση της βεδουιστικής παράδοσης.Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και ο διάλογος τη ορθοδοξίας με τον ισλαμισμό παρά τα προβλήματα που δημιουργεί η σύγχρονη πολιτική διακυβέρνηση της γειτονικής Τουρκίας.
Σε μια γενικότερη θεώρηση επιστημονικές αναλύσεις και ιστορικές εμπειρίες δείχνουν ότι παραδοσιακοί τρόποι κοινωνικής ζωής λειτουργούν μέσω άτυπων θεσμών με κοινωνικά σημαντικότερους από αυτούς τους ηθικούς κανόνες που θεμελιώνουν και ρυθμίζουν τα βασικότερα αγαθά της ανθρώπινης ζωής.Με τους κανόνες της ηθικής είναι δεμένες θρησκείες και μεταφυσικές δοξασίες, δημιουργώντας ισχυρά κίνητρα ατομικών πράξεων που διατηρούν και βαθαίνουν τη συνοχή των κοινωνικών ομάδων.Νέες αξίες και πρότυπα ζωής βρίσκουν κοινωνική στήριξη, αν συνδεθούν με διαχρονικά εδραιωμένες πρακτικές,μεταξύ των οποίων σημαντικό ρόλο παίζουν θρησκευτικά δόγματα και υπαρξιακοί νοηματικοί κανόνες.Με αναβάθμιση του ρόλου των θρησκειών από το μεταφυσικο-τελετουργικό στο ηθικό πεδίο και με βάση ότι σχεδόν όλες οι θρησκείες κηρύσσουν συνεργασία και αλληλουποστήριξη των μελών τους προσφέρονται μεγάλες δυνατότητες δημιουργίας και τήρησης αρχών και κανόνων που μπορούν να λειτουργήσουν σε πανανθρώπινη βάση , πέρα δηλ.από ένα περιορισμένο θρησκευτικό χώρο. Διαθρησκευτικός διάλογος αλλά και διάλογος επιστήμης και θρησκείας διευκολύνονται σημαντικά και δημιουργούνται προυποθέσεις ειρηνικής και ουσιαστικής επίλυσης των μεγάλων προβλημάτων της ανθρωπότητας.
Ο δρόμος ανοίγει σε ένα γόνιμο διάλογο για το νόημα και το περιεχόμενο της θρησκευτικής πίστης που πρέπει να γίνεται με σεβασμό,συμπάθεια και κατανόηση από όλους τους μετέχοντες στην πολύ σημαντική αυτή συζήτηση.Η σφαλερότητα της ανθρώπινης γνώσης(Popper) και η ατέρμονη αναζήτηση του θείου σε ένα αυτοποιούμενο κόσμο μεταβολών και ελευθερίας κάνουν συμβατές και γόνιμες προσπάθειες σύνδεσης επιστήμης και θρησκείας. Παιδεία και θεσμοί είναι τα μέσα που ανακαλύψαμε μέσα στους αιώνες για να διαμορφώσουμε ελεύθερες και δίκαιες κοινωνίες αξιοπρεπών ανθρώπων.Ορθολογική γνώση με φιλοσοφία και επιστήμη,βαθύτερη φιλοσοφική, θρησκευτική και καλλιτεχνική νοηματοδότηση του κόσμου και της ζωής μας και θρησκευτική στήριξη και ενίσχυση άτυπων θεσμών με ισχυρή δομή κινήτρων προσφέρουν με σεβασμό και ειρηνικό διάλογο ανεκτίμητη βοήθεια προς την κατεύθυνση αυτή.
Αγαπητοί μου απόφοιτοι,
Εύχομαι με όλη μου την καρδιά να ζήσετε σε ένα κόσμο αγάπης και συνεργασίας ,με θεμέλιο την κριτική σκέψη και τα μεγάλα ιδανικά του Χριστιανισμού και της ορθόδοξης παράδοσης.